Радасць свайго свята – Дня горада — Смалявічы заўсёды падзяляюць з гасцямі. Не адступіў ад гэтай традыцыі наш горад і сёлета падчас святкавання свайго 569 дня нараджэння. І шматлікія госці, і многія карэнныя жыхары прызнаваліся ў тым, што немагчыма не палюбіць родны край з яго дабразычлівымі гасціннымі людзьмі і адметнай гісторыяй.
Горад Смалявічы – гэта гісторыя тых, хто нарадзіўся і вырас у гэтых мясцінах, і тых, хто прыехаў сюды на пастаяннае жыхарства і знайшоў тут другую радзіму. Ад іншых раённых сталіц Смалявічы адрозніваюцца сваёй гістарычнай непаўторнасцю – падзеямі, паселішчамі, будынкамі і асабліва людзьмі.
Радасць свайго свята – Дня горада — Смалявічы заўсёды падзяляюць з гасцямі. Не адступіў ад гэтай традыцыі наш горад і сёлета падчас святкавання свайго 569 дня нараджэння. І шматлікія госці, і многія карэнныя жыхары прызнаваліся ў тым, што немагчыма не палюбіць родны край з яго дабразычлівымі гасціннымі людзьмі і адметнай гісторыяй.
Горад Смалявічы – гэта гісторыя тых, хто нарадзіўся і вырас у гэтых мясцінах, і тых, хто прыехаў сюды на пастаяннае жыхарства і знайшоў тут другую радзіму. Ад іншых раённых сталіц Смалявічы адрозніваюцца сваёй гістарычнай непаўторнасцю – падзеямі, паселішчамі, будынкамі і асабліва людзьмі.
Берка Нахімавіч Суцін — гэта толькі адно імя ў вялікім звязку знакамітых асоб, якія пакінулі свой след у гісторыі Смалявічаў і смалявіцкага краю. Гэты чалавек вядомы нам як купец першай гільдыі, таленавіты і паспяховы лесапрамысловец, які адносіўся да ліку самых багатых людзей Беларусі свайго часу. Але яго напружаная праца не замінала яму заставацца патрыётам сваёй Радзімы і мецэнатам. На рахунку гэтага чалавека шмат добрых спраў, якія ён здзейсніў на карысць жыхароў мястэчка, дзе, дарэчы, пражывалі іншыя прадстаўнікі роду Суціных.
Адным з будынкаў, узведзеных на сродкі і пад кіраўніцтвам Суціна, была гарадская добраўпарадкаваная лазня – вельмі патрэбная пабудова, бо ў тыя часы нават калодзежы былі не ў кожным двары. Многія местачкоўцы для сваіх бытавых патрэб вымушаны былі браць ваду прама з ракі Пліса. І з’яўленне лазні ў мястэчку было прынята жыхарамі з адабрэннем.
А яшчэ мы павінны ведаць, што гэта дзякуючы Берку Нахімавічу Суціну ў Смалявічах з’явіўся першы тэлефон. Дакументы з Нацыянальнага гістарычнага архіву распавядаюць аб тым, што 15 лютага 1890 года начальнік Мінскай паштова-тэлеграфнай акругі пісаў Мінскаму губернатару: “Арандатар маёнтка Смалявічы княгіні Гогенлоэ купец першай гільдыі Берка Нахімавіч Суцін звярнуўся да мяне з просьбай наладзіць тэлефонныя зносіны ў мястэчку Смалявічы Барысаўскага ўезду паміж яго кватэраю, домам эканоміі і будынкам, займаемым адміністрацыяй маёнткаў княгіні Гогенлоэ. Усяго на працягу 381 сажаня”. Адзін сажань – гэта 2,13 метра. Трэба патлумачыць, што княгіня Марыя Львоўна Гогенлоэ была апошняй уладальніцай маёнтка Смалявічы да 1917 года.
Адказ Мінскага губернатара быў станоўчым. І ў гэтым жа 1890 годзе ў Смалявічах з’явіўся першы тэлефон, ён быў падключаны да лініі, якая злучала Мінск з Барысавам. Тэлефонная станцыя знаходзілася ў доме Суціна.
Па тых нешматлікіх дакументах, якія захаваліся ў архівах, можна прасачыць, як далей развівалася тэлефонная справа ў Смалявічах.
1 студзеня 1908 года міністр унутраных спраў дазволіў прыняць на дзяржаўнае ўтрыманне прыватную тэлефонную сетку для агульнага карыстання ў горадзе Барысаве, Нова-Барысаве і Смалявічах. У гэтым жа годзе адбыўся перанос цэнтральнай тэлефоннай станцыі з дому Суціна ў паштова-тэлеграфнае аддзяленне.
Спісак абанентаў Смалявіцкай тэлефоннай сеткі на 1 студзеня 1908 года складаўся ўсяго з пяці чалавек: гэта былі Гендрыксон, Н.Суцін, Шандаровіч, Бінштовіч, Данішэўскі. Напэўна, такая выгода, як тэлефон, каштавала даволі дорага, калі з 2300 чалавек (а менавіта гэтулькі жыхароў пражывала ў мястэчку на той час) яе маглі сабе дазволіць толькі пяць чалавек.
Усе астатнія насельнікі Смалявічаў маглі карыстацца паслугамі міжгародняга тэлефоннага пункту, які працаваў з 7 гадзін раніцы да 2 гадзін ночы. Штат супрацоўнікаў Смалявіцкага паштова-тэлеграфнага аддзела складаўся з трох чалавек: сталаначальнік, тэлефаністка і рабочы. Начальнікам з’яўляўся “калежскі рэгістратар Вялічка”.
Свайго асобнага памяшкання тэлефонная станцыя не мела, а мясцілася ў адным пакоі, дзе вяліся паштовыя аперацыі. Каб палепшыць умовы працы, кіраўніцтва Смалявіцкага паштова-тэлеграфнага аддзялення вымушана было арандаваць дом у купца Залмана Коўнера, які сам жыў у Мінску, а дом яго пуставаў. Архіўныя дакументы даюць нам уяўленне пра тую пабудову: “… дом Коўнера цёплы, стаіць пасярод мястэчка”. Размяшчаўся дом па вуліцы Барысаўскай, у архіве нават захаваўся яго план-чарцёж.
У верасні 1911 года была заключана дамова на працяг арэнды памяшкання ў купца Коўнера тэрмінам на шэсць гадоў — да 20 лістапада 1917 года.
Вядома, што пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі будынкі храмаў пачалі лічыцца ўласнасцю дзяржавы. Дакументы з архіву Мінскай вобласці гавораць аб тым, што ў 1922 годзе Смалявіцкі валасны выканаўчы камітэт вырашыў размясціць паштова-тэлеграфную кантору ў будынку царквы. Святару Зубковічу было выдадзена пісьмовае патрабаванне “аб вызваленні царкоўнага дома для патрэб тэлеграфнай канторы”.
У дакументах падчас перапісу 1926 года пазначана, што Смалявіцкая пошта знаходзілася на вуліцы Царкоўнай. Сёння гэтая вуліца мае назву Сацыялістычная. На тым жа самым месцы яна знаходзілася і ў гады вайны. А пасля вайны гэта ўстанова аказвала людзям свае тэлефонна-тэлеграфныя паслугі да той пары, пакуль не быў пабудаваны сучасны будынак раённага вузла сувязі.
У галерэю знакамітых смалевічан трэба ўключыць яшчэ адно забытае імя — Мазо Вульф. Імя гэтага чалавека забытае, але вынікі яго працы захаваліся па сённяшні дзень у назве старажытнай мясціны нашага горада – Смалакурка. Мала хто ведае, адкуль пайшла такая назва. Архіўныя крыніцы дапамагаюць праліць святло на гэтае пытанне. У дакументах захаваліся звесткі, што ў 1926 годзе на вуліцы Мінскай (цяпер гэта вуліца Савецкая) знаходзіўся “Смалакурны завод Мазо Вульфа”. Са старажытных часоў жыхары нашага краю займаліся выганкай смалы з дрэва. Відаць, гэты промысел дастаўся ў спадчыну і пану Вульфу. Ужо ў савецкі час на месцы завода была створана арцель па выганцы смалы, якую ў народзе празвалі “Смалакурка”. У гэтай арцелі смалу таксама разлівалі ў драўляныя бочкі і адпраўлялі спажыўцам. Смала была патрэбна людзям, каб зберагчы драўляныя вырабы ад гніення. Не толькі караблі, лодкі прасмальвалі, але і сані, бочкі, лыжы і іншыя вырабы, каб падоўжыць час іх служэння.
Сёння слова “Смалакурка” захавалася ў нашай раённай газеце, дзе пад гэтай назвай ўжо на працягу шэрагу гадоў выходзіць дадатак, які карыстаецца папулярнасцю ў падпісчыкаў і чытачоў.
Гістарычныя крыніцы запэўніваюць нас, што ў 1926 годзе ў мястэчку Смалявічы быў свой … тэатр, які ўяўляў сабой будынак памерам 350 квадратных метраў. Хутчэй за ўсё, гэта была грамадская пабудова, дзе па святах альбо ў вольны час збіраліся местачковыя людзі на прадстаўленні і спектаклі заезджых артыстаў.
Зрабіўшы віртуальнае падарожжа па старажытных Смалявічах, можна зрабіць для сябе шмат нечаканых адкрыццяў. Напрыклад, даведацца, чаму сучасная вуліца Ленінская раней называлася Кладбішчанскай, імем крыху дзіўнай і недарэчнай. Але трэба зазначыць, што ў тапаграфічных назвах мінулых часоў выпадковасцей не было. Усе назвы мелі пэўны сэнс і абгрунтаванасць. Зноў будзем абапірацца на архіўныя крыніцы, якія сцвярджаюць, што на вуліцы Кладбішчанскай знаходзіўся «Дом Еврейской религиозной общины (кладбище)». Гэта значыць, што там размяшчаліся могілкі з сінагогай. Але невядома, калі былі заснаваны тыя могілкі, дзе вернікі іудзейскага веравызвання хавалі сваіх памерлых. У архіўных дакументах мне сустрэлася карта Смалявічаў ваеннай пары, на якой гэтыя могілкі яшчэ былі пазначаны.
А калі зазірнём яшчэ глыбей у гісторыю Смалявічаў і пазнаёмімся з інвентаром аднайменнага маёнтка за 1678 год, то даведаемся, што ў той час у мястэчку былі вуліцы з назвамі Барысаўская, Мінская, Жодзінская, якія ўказвалі ў бок адпаведных населеных пунктаў. Тады Жодзіна з’яўлялася вёскай, у якой знаходзілася царква. І смалявіцкія жыхары назвалі адну з сваіх вуліц Жодзінскай, каб указаць шлях да той праваслаўнай святыні.
Патрапілі мне ў архіўных паперах звесткі аб тым, што некалі вуліца, якая вядзе ў бок Лагойска, называлася Смалявіцкай. Потым яе перайменавалі ў Царкоўную, а потым – у Сацыялістычную.
Вось так, пазнаёміўшыся з гістарычнымі звесткамі, пачынаеш больш уважліва ўглядацца ў сучасныя рысы горада, знаходзячы побач адгалоскі даўніны, хочацца глыбей цікавіцца лёсам населенага пункта, яшчэ больш яго пазнаць і ганарыцца ім.
Валянціна Мікалаеўна КАЗАК, ветэран педагагічнай працы.
Фота Н.ТЫШКОЎСКАЙ.
Информацию читайте в № 333-336 от 4.11.2017 г.
